Witamina E należy do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Pod jej nazwą kryje się w zasadzie grupa związków - tokoferoli i tokotrienoli.  Została odkryta, kiedy to dr Herbert Evans i jego asystentka Katharine Bishop badali wpływ różnych czynników na płodność u myszy. Te i kolejne eksperymenty wykazały duży wpływ witaminy E na funkcjonowanie narządów rozrodczych. Stąd też wzięła się nazwa "tokoferol", która z greckiego oznacza: tocos – urodzić, pherein – nieść.

1. CZYM SIĘ RÓŻNIĄ TOKOFEROLE I TOKOTRIENOLE ?

Wyróżnia się osiem związków o podobnej strukturze, które określane są mianem witaminy E. W swojej budowie zawierają pierścień chromanowy oraz nasycony lub nienasycony izoprenowy łańcuch boczny. I właśnie w zależności od nasycenia tego łańcucha bocznego dzieli się te związki na dwie grupy:

• tokoferole, które zawierają nasycone, pojedyncze wiązania między atomami węgla,
• tokotrienole, posiadające nienasycony łańcuch węglowy, a więc w tym przypadku podwójne wiązania.

W obu grupach występują związki typu alfa (α), beta (β), gamma (γ) i delta (δ).

Najwyższą aktywnością biologiczną charakteryzuje się α-tokoferol w porównaniu z pozostałymi związkami, dlatego ilość witaminy E podaje się w równoważnikach α-tokoferolu.

1 mg równoważnika α-tokoferolu:

= 1 mg α-tokoferolu,

= 2 mg β-tokoferolu,

= 10 mg γ-tokoferolu,

= 0,3 mg δ-tokoferolu,

= 3 mg α-tokotrienolu,

= 20 mg β-tokotrienolu

2. WCHŁANIANIE WITAMINY E

Aż 60-70% witaminy E przyjętej z pożywieniem wydalamy w ciągu każdego dnia. Badania wykazały, że jej wchłanianie zależy od ilości i obecności żółci, dlatego przy problemach z woreczkiem żółciowym lub jego brakiem, niedoborze żółci, a także cholestazą, celiakią, dysbiozą jelit i innymi chorobami przewodu pokarmowego, witamina E nie będzie miała możliwości, aby przejść przez ścianę jelit i dostać się do wnętrza organizmu, by tam pełnić swoje funkcje. Również brak odpowiedniej ilości tłuszczu w diecie zmniejsza wchłanianie witaminy E.

3. NAJSILNIEJSZY ANTYOKSYDANT

Żadna z witamin nie wykazuje tak silnych właściwości przeciwutleniających jak właśnie witamina E. Zapobiega ona utlenianiu białek, lipidów i DNA w organizmie i neutralizuje wolne rodniki w środowisku hydrofobowym. Dzięki temu spowalnia procesy starzenia się skóry, zapobiega dysfunkcjom tkanek i komórek oraz rozwojowi wielu chorób, w tym nowotworów. Witamina C, która również jest antyoksydantem, wzmacnia efekt działania witaminy E. Ze względu na właściwości antyoksydacyjne witamina ta jest często stosowana w przemyśle spożywczym i kosmetycznym jako naturalny konserwant. Poza tym pełni ona wiele funkcji w organizmie, m.in.: uczestniczy w regulacji aktywności kinazy białkowej C, enzymu biorącego udział w przekazywaniu sygnałów w obrębie komórek, a także reguluje aktywność biologiczną wyspecjalizowanych komórek układu immunologicznego oraz uczestniczy w hamowaniu agregacji płytek krwi.

4. ZAPOBIEGA CHOROBOM

Badania wskazują na ochronne działanie tokoferoli i tokotrienoli na układ krwionośny, a szczególnie erytrocyty i śródbłonek, dzięki czemu zapobiegają chorobom sercowo-naczyniowym, w tym miażdżycy i choroby wieńcowej. Tokoferole zmniejszają także ryzyko chorób neurodegeneracyjnych jak choroba Parkinsona czy Alzheimera. Witamina E przyczynia się także do wzmacniania odporności, dzięki czemu zmniejsza zachorowalność na przeziębienia. 

5. WITAMINA E A PŁODNOŚĆ

Witamina ta jest niezwykle potrzebna dla prawidłowego funkcjonowania narządów rozrodczych u kobiet. Jej odpowiednia podaż jest ważna zarówno przed jak i w czasie ciąży. Wynika to z faktu, iż wzmacnia ona błony komórkowe i chroni erytrocyty przed hemolizą, w związku z czym jej niedobór może prowadzić do zaburzeń owulacji oraz zwiększać ryzyko poronień i wad płodu. Ponadto jej niedobór u mężczyzn zmniejsza m.in. wydzielanie hormonu gonadotropowego. To może przyczynić się do zwyrodnienia plemników i do bezpłodności. Badania wykazały, że nawet u 50% kobiet starających się o dziecko może mieć niedobór witaminy E.

6. WITAMINA E A ZDROWA SKÓRA

Witamina E nie bez powodu nazywana jest "witaminą młodości". Ma ona zdolność przenikania przez naskórek i wbudowywania się w cement międzykomórkowy, przez co  zapewnia skórze odżywienie i odpowiednią elastyczność. Stosowana od zewnątrz np. w kosmetykach, wygładza i ujędrnia skórę, poprawia poziom jej nawilżenia poprzez zwiększenie zdolności do wiązania wody, działa przeciwstarzeniowo, ale także przyspiesza gojenie się ran i stanów zapalnych, wspomaga leczenie blizn i przebarwień, koi, likwiduje obrzęki. Chroni skórę przed szkodliwym promieniowaniem UV i jego skutkami jak zaczerwienienie czy obrzęk. Wraz z witaminą A stosowana jest w leczeniu trądziku i egzemy. Ze względu na te właściwości witaminę E wykorzystuję się często jako główny składnik kosmetyków do pielęgnacji włosów, skóry i paznokci.

7. NIEDOBÓR I NADMIAR WITAMINY E

Zawartość witaminy E w osoczu krwi waha się od 0,8 do 2 mg/dl, natomiast objawy niedoboru pojawiają się zwykle przy stężeniu tokoferoli poniżej 0,5 mg/dl. Do objawów zalicza się: neuropatię obwodową, ataksję, miopatię szkieletową, retinopatię oraz upośledzenie odpowiedzi immunologicznej. Awitaminoza jest szczególnie niebezpieczna dla niemowląt, gdyż przyczynia się do rozwoju niedokrwistości, zaburzeń wzroku - retinopatii i fibroplazji, dysplazji oskrzelowo-płucnej, a nawet nagłego zgonu. Poza tym niedobór witaminy E u ludzi zwiększa ryzyko infekcji, stanów zapalnych i chorób sercowo-naczyniowych. 

Badania nie wykazują niekorzystnych skutków dużych dawek witaminy E. Sugeruje się jedynie, iż niekorzystne działanie witaminy E może wystąpić w przypadku niewłaściwego stosowania suplementów diety (co najmniej rok w ilości około 270 mg równoważnika α-tokoferolu/osobę/dobę).

8. ŹRÓDŁA WITAMINY E

Największą ilość tokoferoli zawierają oleje: słonecznikowy, rzepakowy, sojowy, krokoszowy, z zarodków pszenicy,  oraz oliwa z oliwek i masło. Znajdziemy je także w kiełkach pszenicy, orzechach laskowych, migdałach, orzecha włoskich i orzechach ziemnych. W niewielkich ilościach obecne są również w zielonych warzywach liściastych, produktach zbożowych, mięsnych oraz mlecznych. Warto pamiętać, że obróbka termiczna niszczy witaminę E, dlatego najlepiej spożywać oleje na zimno oraz surowe warzywa. Dodatkowo witamina E do odpowiedniego wchłonięcia potrzebuje tłuszczu w pożywieniu, dlatego do sałatek czy gotowych potraw należy dodawać odrobinę oleju roślinnego. Normy żywienia podają, iż dorosły mężczyzna potrzebuje 10 mg równoważnika α-tokoferolu/osobę/dobę, natomiast 8 mg, przy czym w ciąży zapotrzebowanie to wzrasta do 10 mg. Zdarza się, że dieta może nie dostarczać odpowiednich ilości witaminy E, dlatego warto wtedy rozważyć jej suplementację. Jednak wcześniej należy to skonsultować z lekarzem, farmaceutą lub zielarzem, ponieważ każdy przypadek wymaga indywidualnego podejścia. 

BIBLIOGRAFIA:

Milanovic B.: Witamina E – co kryje świat tokoferoli? Świat Przemysłu Farmaceutycznego 3/2016

Czerwona W. i wsp.: Zastosowanie witaminy E w kosmetologii, Kosmetologia Estetyczna 1/2019/vol. 8

Zielińska A., Nowak I.: Tokoferole i tokotrienole jako witamina E, CHEMIK 2014, 68, 7, 585–591

Jarosz M.: Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja. Instytut Żywności i Żywienia. Warszawa 2020

Bojanowska M., Kostecka M.: Dieta i styl życia jako czynniki wpływające na płodność, Kosmos Problemy Nauk Biologicznych 2018, 67, 2, 425–439